Af lágmarkshita ársins í Reykjavík

Í morgun (8. desember) fór hiti niður í -8,2 stig á Veðurstofutúní í Reykjavík. Það er mesta frost ársins á þeim stað til þessa. Nú eru þrjár vikur (rúmar) eftir af árinu og vel mögulegt að meira frost mælist á þeim tíma - en ef ekki sitjum við uppi með eitt hæsta árslágmark allra tíma í höfuðborginni. 

Lítum á mynd.

Hún sýnir tímabil allra lágmarksmælinga í Reykjavík. Eyður eru í lágmarksmælingum - þar höfum við að vísu upplýsingar um hita (ekki þó öll ár frá 1854 til 1865) en við verðum að ná í lægstu tölur ársins með því að fara yfir mælingar á athugunartímum. Lægstu lágmörk eru oftast eitthvað lægri en þær ná að sýna (þó ekki alveg alltaf). 

Engar lágmarksmælingar voru t.d. á tímabilinu 1907 til 1919, en þá mældist mesta frost sem vitað er um í Reykjavík, -24,5 stig (1918) - sú tala var lesin af venjulegum mæli. Lægsta lágmark gæti hafa verið eitthvað lægra (þó varla teljandi). 

Frost fór í meir en -20 stig veturinn 1880 til 1881 og sömuleiðis 1892, en aldrei eftir 1918. Litlu munaði þó 1971 þegar lágmarkið mældist -19,7 stig. 

Við sjáum á myndinni að lítið hefur verið um frosthörkur hin síðari ár í Reykjavík og frost sjaldan orðið meira en -12 stig. Það gerðist hins vegar í miklum meirihluta ára á kalda skeiðinu.

Eins og áður sagði er mesta frost ársins 2017 til þessa aðeins -8,2 stig. Mesta frost ársins 2012 var aðeins -7,9 stig og -8,2 árið 1926. Í langtímasamhengi er mjög óvenjulegt að ekki mælist -10 stiga frost að minnsta kosti einu sinni yfir árið í Reykjavík. 

Árið 2017 hefur því verið sérlega fátækt af frosthörkum í höfuðborginni. Ritstjóra hungurdiska hlýtur því að undra mjög allt tal um sérlega kulda að undanförnu. Jú, auðvitað gætu þeir átt eftir að sýna sig - en hafa alla vega ekki gert það til þessa. 

Á landsvísu hefur frost ekki enn komist í -25 stig á árinu - hvorki í byggð né á fjöllum. Dagurinn í gær (7. desember) var kaldur, meðalhiti í byggð -5,1 stig, en kemst samt varla á blað í neinum keppnistöflum, nema þeim sem miða aðeins við innbyrðis samanburð hlýju áranna - þriðjikaldasti 7. desember á öldinni. Þennan dag 1967 var meðalhiti í byggð -10,9 stig. Dagurinn í dag (8. desember) verður hugsanlega kaldari en gærdagurinn, en uppgjör liggur ekki fyrir þegar þetta er skrifað. 

Að ósk að austan er hér líka ámóta línurit fyrir Dalatanga (lágmarksmælingar byrjuðu þar 1949). Lágmarksmælingar féllu niður fyrstu mánuði ársins 1957 - en ekki varð mjög kalt þá, árslágmarkið trúlega á bilinu -7 til -8 stig. 

Hér má sjá hafísárin miklu 1968 og 1969 skera sig úr - og sömuleiðis síðustu ár sem eru óvenjuleg í langtímasamhengi. 

Hlýtt og kalt tímabil

Ritstjóri hungurdiska fylgist oftast nær með hitafari á landinu frá degi til dags og ber saman við meðaltöl fyrri tíma. Venjulegustu samanburðartímabilin sem hann notar eru annars vegar gamla viðmiðunartímabilið 1961 til 1990 en hins vegar meðaltal síðustu tíu ára (hver sem þau annars eru á hverjum tíma). Eins og öll veðurnörd vita er eldra tímabilið talsvert kaldara en það nýja, það munar 1,15 stigum á ársmeðalhita þessara tveggja tímabila í Reykjavík. 

Í daglegum samanburði (eða þegar mánuðir eða hlutar þeirra eru bornir saman) er því langalgengast að nútíminn sé mun hlýrri miðað við eldra tímabilið heldur en það yngra. 

Annað er uppi á teningnum einmitt þessa dagana. Hiti fyrstu 7 daga desembermánaðar nú er 0,4 stigum ofan meðallags áranna 1961 til 1990, en 1,5 stigum yfir meðallagi síðustu tíu ára. Þetta þýðir að fyrsta vika desember hefur síðustu tíu ár verið 1,1 stigi kaldari en hún var á köldu árunum 1961 til 1990. 

Eðlilegt er í framhaldinu að spyrja hversu margir almanaksdagar séu þannig vaxnir að þeir hafi verið að jafnaði kaldari síðustu tíu árin en var á kalda skeiðinu. Auðvelt er að svara því. Í Reykjavík eru þeir 48. Einn í janúar, 7 í febrúar, 7 í mars, 4 í apríl, 8 í maí, - enginn í júní til september, 11 í október, 3 í nóvember og 7 í desember. 

Lengsta samfellda röð slíkra daga er frá 29. nóvember til 7. desember - 9 dagar. Við sjáum á þessu hlutfalli daga [48:317] hvað hlýindi síðustu tíu ára eru afgerandi. 

En - nú spyrja sumir væntanlega hvernig er með samanburð við hlýja tímabilið 1931 til 1960 - hvernig stendur það sig í ámóta keppni við síðustu tíu ár?

Jú, við fáum út hlutfallið [111:254] - ekki alveg eins hagstætt hlýindum síðustu tíu ára, en samt afgerandi. 

Því miður vantar dálítið af dægurmeðaltölum í Reykjavík fyrir 1920, en tuttugu ára tímabilið 1881 til 1900 er þó nokkurn veginn heilt. „Hlutfallið“ milli nútímans og þeirra köldu ára er [12:351] - tólf almanaksdagar voru að meðaltali hlýrri í Reykjavík en meðaltal sömu daga síðustu tíu ára, þar á meðal 18. til 21. október og 23. til 25. desember. 

Hvaða almanaksdagar koma við sögu er væntanlega algjörlega tilviljanakennt - en hlutfallstölurnar segja hins vegar nokkra sögu. - En á næsta ári verður eitt ár dottið út úr því sem nú eru síðustu tíu ár - og annað komið í staðinn. - Svo styttist í nýtt 30-ára samanburðartímabil, 1991 til 2020. Hvernig skyldu árin 2021 til 2030 koma út í samanburði við það?