Lítilsháttar af júní - (og litið á vestanáttarstöðuna)

Eins og fram kom í yfirliti Veðurstofunnar var nýliðinn júní nokkuð úrkomusamur um landið vestan- og suðvestanvert. Hiti var ofan meðallags á Suðausturlandi og á sunnanverðum Austfjörðum, en heldur svalt var á Norðvesturlandi. Þetta kemur heim og saman við meðalstöðuna í háloftunum í mánuðinum. 

Jafnhæðarlínur eru heildregnar og má af þeim ráða meðalvindátt og styrk. Daufar strikalínur sýna þykktina, en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Litir sýna vik þykktarinnar frá meðallagi áranna 1981-2010. Hiti er ofan meðallags á mestöllu kortinu, en allkaldur blettur yfir Grænlandi. Sveigjan á jafnhæðarlínunum er með krappara móti - og nákvæmlega þessi staða ekki algeng í júní. Sé leitað, er það einna helst júní 2006 sem hefur svipað yfirbragð (sjá kortið hér að neðan). 

Háloftavindur var þó ívið eindregnari þá. Í umsögn um mánuðinn segir: „Úrkomu- og umhleypingasamt um landið sunnanvert, en hagstæðara norðan- og austanlands“. Mikil hvassviðratíð var framan af júlí og er ritstjóra hungurdiska minnisstæð. Hann taldi mjög líklegt að sama tíð myndi haldast út sumarið og þar með yrði þetta fyrsta rigningasumar um nokkurra ára skeið - en svo varð ekki. Veðrið kemur alltaf á óvart. 

Hér á hungurdiskum hefur nokkrum sinnum verið minnst á áberandi „vestanáttarýrð“ í háloftum síðustu árin. Vart var við því að búast að slíkt héldi áfram um alla framtíð og nú hefur orðið nokkur viðsnúningur - alla vega í bili.

Hér má sjá 12-mánaðakeðju sem nær aftur til 1949. Mælitalan á lóðrétta ásnum segir til um styrk vestanáttarinnar, meðaltalið um 24 einingar. Svo virðist sem styrkurinn vaxi og minnki á víxl án þess að um nokkra sýnilega reglu sé að ræða. Þó má sjá áberandi dæld í ritinu síðustu 15 árin (eða svo) - þar til nú síðasta árið. Styrkurinn um þessar mundir er hærri en hann hefur verið frá 2006, þá var hann ámóta og nú og fara þarf um 30 ár aftur í tímann til að finna hærri tölur. Mikið lágmark var árið 1960 og var það ekki slegið út fyrr en árið 2016. 

Ekki er sterkt samband á milli vestanáttarstyrksins og hita hér á landi, þó marktækt þannig að þegar vestanáttin er sterk er að jafnaði kaldara en þegar hún er veik. Má giska á að hinn mikli styrkur vestanáttarinnar nú „hafi lækkað“ ársmeðalhitann um 0,3 - miðað við meðalstyrk. Styrkur sunnanáttarinnar í háloftunum hefur meiri áhrif á hitafar. Áhrif á ársmeðalúrkomu eru ekki veruleg (sunnanáttin ræður mun meiru), en þó er það þannig að slakni verulega á vestanáttinni eykst úrkoma austanlands töluvert. 

Í þeim árum sem vestanáttin er sterk er veðurlag að öðru jöfnu umhleypinga- og illviðrasamara heldur en þegar hún er slök. Við fengum að finna fyrir því í vetur. Oft er reynt að „skýra“ þessa sveiflukenndu hegðan með því að kalla hana eitthvað, til dæmis NAO  (North Atlantic Oscillation) eða AO (Artic Oscillation) - eða leita tengsla við einhver fjarhrif úr hitabeltinu eða heiðhvolfinu. Með þessum nafngiftum erum við litlu nær svo lengi sem ekki er hægt að sjá raunveruleg eðlisfræðileg tengsl - frekar en þau tölfræðilegu (sem við þó notum til að leita að einhverju feitara). Ritstjóri hungurdiska hefur skrifað drjúgt um þessi mál á þessum vettvangi (og öðrum) í gegnum árin - en ætlast ekki til þess að lesendur elti það allt uppi - og sömuleiðis ólíklegt að hann hafi þrek í að taka það saman enn og aftur. Styttist í að hungurdiskar fyllist - enda farið að slá í sumar kræsingarnar. 

Ritstjórinn fylgist hins vegar með stöðunni svo lengi sem hann framast getur. 

Við þökkum Bolla P. fyrir kortavinnuna. 

Staðan á norðurhveli í júlíbyrjun (afskaplega lauslegt)

Við lítum á stöðuna miðju veðrahvolfi á norðurhveli jarðar í dag. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar. Af þeim ráðum við vindátt og vindstyrk. Litirnir sýna þykktina, en hún mælir meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs.

Brúnu og gulu litirnir eru hlýir (sumarlitir) þeir bláu kaldastir (veturinn þrjóskast við). Grænu litirnir teljast heldur svalir á þessum árstíma, en þó er meðalþykkt yfir Íslandi í júlí „græn“ - rétt við mörk gula litarins - ekki ósvipað og dag. Munurinn á stöðunni í dag og meðallaginu hér við land er þó sá að í meðalstöðunni er styst til hlýindanna suður af landinu, en í dag er styst til þeirra í austurátt. Yfir Skandinavíu er gríðarhlýr hæðarhryggur - óvenjuöflugur. Þykktin er þar á stóru svæði meiri en 5640 metrar - sem er nærri íslandsmetinu. Methlýtt hefur verið í Norður-Noregi og hiti komist þar yfir 30 stig. Spár gera ráð fyrir því að hryggurinn mjaki sér austur á bóginn. Þá kólnar í Skandinavíu. 

Annar hryggur, ekki alveg jafn öflugur er yfir Alaska. Hann á lítið að breytast á næstunni. Við norðurskautið er hins vegar mjög öflugur kuldapollur, alls ekki metkaldur, en samt í öflugra lagi. Það er ekki óalgeng á þessum tíma að öflugir (fyrirferðarmiklir) hryggir og litlir kuldapollar séu á ferð - einhvers staðar á svæðinu í júlí. En mjög er misjafn hvar. Hryggirnir halda sig þó oftar yfir meginlöndunum hefur en úthöfunum á sumrin. Kuldinn úr norðurhöfum á greiðari leið suður um höfin heldur en meginlöndin (ekki þó án undantekninga). 

Veðurlag hér á landi ræðst mjög af legu og fyrirferð þessara meginkerfa. Þau eru hægari á sér á sumrin en vetrum og einskonar þráviðri algengari. Staðan getur þó læst sér á vetrum - eins og þeir sem vel fylgjast með veðri vita. 

Það sem helst getur breytt stöðunni á sumrin er að eitthvað gerist suður undir hvarfbaug - þar komi fram hitabeltisstormar eða fellibyljir - þeir geta stuggað við hryggjunum - sem geta þá aftur teygt sig nægilega langt norður til að stugga við kuldapollunum. Fari þeir á rás til suðurs geta þeir breytt mynstrinu á fáum dögum. 

Spárunur dagsins í dag gera ekki ráð fyrir stórfelldum breytingum. Jú, hryggurinn fyrir austan okkur hörfar - en það breytir nánast engu hér á landi nema að við eigum að fá norðanátt um helgina - einhver umstöflun á sér stað í lægðardraginu við Ísland og Bretland. Yfir Hudsonflóa er nokkuð öflugur kuldapollur, hann er á hægri leið austur og rótar einhverju suðlægu á undan sér. Spár eru þó á því að það verði ekki mjög afgerandi - helst í formi hlýrri lægða sem þá gengu yfir landið (hlýindi þá norðaustanlands). En allt er það sýnd veiði en ekki gefin. 

Sum sé - lítil tíðindi af veðri. Heldur leiðinleg norðanátt norðaustanlands um helgina, en sá landshluti fær e.t.v. greitt fyrir með hlýjum dögum síðar í vikunni?