Mjög almenn orð um gosmekki

Já, gosið veldur áfram smáhiksta á bloggsíðu hungurdiska. Koma verður að fáeinum hugleiðingum tengdum útbreiðslu gosefna. Stjörnufræðivefurinn er með fróðleik um gosmekki sem áhugasamir ættu að endilega lesa. Síðan bendi ég á pistil sem ritaður var í fyrra á vef Veðurstofunnar um lóðrétta útbreiðslu ösku. Hann var reyndar skrifaður með Eyjafjallajökulsgosið í huga og það var ekki eins öflugt og Grímsvatnagosið nú. En þar má samt finna almennan fróðleik sem ætti að gagnast einhverjum ef gosið stendur í nokkra daga og minnkar jafnframt.

En hér er mynd sem á við öflugan gosmökk eins og þann sem braust upp í heiðhvolfið á fyrsta degi Grímsvatnagossins.

Á myndinni er gosmökkur sem þarf að brjótast upp í gegnum tvær hindranir. Annar vegar hitahvörf sem oftast má finna við efra borð jaðarlagsins svokallaða, upphaf Grímsvatnagossins tók varla eftir þeim. Veðrahvörfin eru hins vegar erfiðari biti. Rauða, mjóa línan á myndinni á að tákna hvernig hiti breytist með hæð. Hafið þó í huga að enginn kvarði á við línuna, heldur eru með henni einungis afmörkuð svæði þar sem hiti ýmist fellur (línan hallast til vinstri), stígur (línan hallast til hægri) eða helst óbreyttur (línan lóðrétt).´

Í jaðarlaginu fellur hiti venjulega um 0,5 til 1,0 stig á hverja 100 metra hækkun, þar ofan á koma hitahvörf - hiti stígur lítillega með hæð. Þar ofan við fellur hiti aftur um 0,5 til 0,8 stig á 100 metra hækkun. Ofan veðrahvarfa fellur hiti ekki neitt og þau leggjast með ofurþunga á uppstreymi. Við getum fjallað betur um eðli veðrahvarfanna síðar, en auðvelt er að hugsa sér þau sem einskonar gúmmímottu sem liggur yfir veðrahvolfinu. Sprengingarnar stóru í gosinu eru eins og hnefi sem rekinn er upp undir mottuna, krafturinn í hnefanum lyftir henni upp, en þar sem hún er úr gúmmíi er alveg sama hversu mikið hún er lamin, hún leggst jafnharðan í fyrri stöðu. Þegar sprengingar minnka, ná þær ekki lengur að hreyfa við veðrahvörfunum.

Gjarnan er sagt að öflugt uppstreymi yfirskjóti þegar það fer lengra heldur en eðlileg jafnvægistaða þess er.

Á fyrstu myndum af gosinu (kvöldið 21. maí) mátti vel sjá loft ryðjast að veðrahvörfunum og stór hringur myndaðist neðan við þau - því var líkt við sveppský kjarnorkusprengingar. Mikið af gosefnum sem kemst upp að veðrahvörfunum fer því ekki upp í heiðhvolfið heldur ryðst það til hliðanna. Á neðra borði skýsins má þá sjá júgurmyndanir, rétt eins og í miklum þrumuveðrum eða í stórum eldsvoðum þar sem þak hindrar uppstreymi reyks og hann leitar til hliðar frá eldstólpanum.

Séu lægri hitahvörfin öflug geta júgurský einnig myndast þar. Í dag (22. maí) hittist þannig á að megnið af veðrahvolfinu var tiltölulega stöðugt og aska hefur því breiðst út á mjög flókinn hátt. Ekki er viðlit að gera grein fyrir því hér.

Í kringum gosmekki myndast oft mjög mjúk ský, jafnvel linsur sem skera sig í útliti mjög frá ólgunni í gosmekkinum sjálfum.

Ég bendi aftur á fróðleikspistil fyrra árs um lóðrétta útbreiðslu gosefna. Meiri fróðleik um gosmekki má þar einnig finna sé vel leitað.

Athugasemdir

[Torfi Kristján Stefánsson, 23.5.2011 kl. 09:54]

Já það má með sanni segja að þetta séu mjög almenn orð um "gosmekki", svo almenn að þau segja ekki neitt.

Mér sýnsit þú vera að dylgja eitthvað um þá sem eru að blogga um útbreiðslu gosefna (kannski Ómar) og teljir þá ekki hafa mikið vit á hlutunum.

Hvernig væri þá að þið sérfræðingarnir, það er jú veðurstofa í London sem stendur fyrir lokun flugvalla um alla Evrópu í fyrra og hér heima núna, upplýsið okkur leikmennina betur.

Geturðu t.d. útskýrt fyrir mér af hverju Keflavíkurvöllur var lokaður í gærmorgun (og í allan gærdag) í heiðskýru veðri og öskuskýin um morgun ekki komin lengra vestur en til Hvolsvallar?

[Trausti Jónsson, 23.5.2011 kl. 11:31]

Þakka þér fyrir Torfi. Bloggsíðan hungurdiskar spáir ekki öskudreifingu úr einstökum gosum enda hefur sá sem skrifar hvorki aðstöðu, tæki né kunnáttu til að gera slíkar spár. Pistilinn að ofan á ekki að skoða sem skot á einn eða neinn, hvorki einstakar persónur né eldgosamiðstöðina í London og inniheldur því síður dylgjur. Ég hef hins vegar mjög ákveðnar skoðanir á því hvernig fluglokanir hafa verið framkvæmdar, bæði nú og í fyrra, en tilgangslítið eða tilgangslaust er að ræða þær skoðanir hér - enda eru þær svo almenns eðlis að flestir myndu telja þær merkingarlausar.   

[Torfi Kristján Stefánsson, 23.5.2011 kl. 15:38]

Láttu ekki svona Trausti. Þú getur vel tjáð þig um þetta án þess að það verði almennt.

Ertu kannski hræddur við að vera gerður ábyrgur ef miður fer - rétt eins og skræfurnar í flugmálastjórn?

[Halldór Heiðar Agnarsson (IP-tala skráð) 23.5.2011 kl. 19:06]

Sælir.

Ég get ekki með nokkru móti komið auga á dylgjur eða skot á nokkurn mann í þessum fróðleiksmolum Trausta. Þetta útskýrir þessa lögun gosmökks í mismunandi hæðum á skýran hátt. Hafðu þökk fyrir Trausi.

Kveðjur bestar

Halldór

[Skúli Skúlason (IP-tala skráð) 23.5.2011 kl. 20:18]

Sæll Trausti. Takk fyrir þetta, mjög upplýsandi. Undarlegt að sjá samsæriskenningar hér. Ég sé þær ekki, aðeins fróleiksmola.

[Snorri Hansson, 24.5.2011 kl. 01:32]

Ég hef verið að horfa á myndir af gosmekkinum undrast þessar furðulegu myndanir á súlunni og bera þær saman við mökk kjarnorkusprengju. Að fá þessar útskíringar akkúrat núna er ákaflega ánægjulegt . Kærar þakkir.

Torfi það er mjög vanhugsað að hreyta ónotum í Trausta. Veðurstofan ræður ekki flugi þegar öskugos er í gangi. Það er Evrópu nefnt í samráði við vísindaskrifstofu í London . Ef þú skilur þetta ekki þá ert þú eitthvað takmarkaður

[Torfi Kristján Stefánsson, 24.5.2011 kl. 10:48]

Ég held nú að Trausti sé alveg maður til að svara mér sjálfur - og þurfi engan liðstyrk til þess (sérstaklega ekki frá liðleskjum eins og ykkur).

Það sem ég er að kvarta yfir er þögn hans um þessi mál. Það eru ekki allir vísindamenn eins þögulir, ekki einu sinni eldfjallafræðingarnir. Haraldur Sigurðsson gagnrýnir flugmálayfirvöld mjög - og eins gerir Dr. Jónas Elíasson verkfræðiprófessor í Fréttablaðinu í dag.

Jónas kvartar mjög yfir því að ekki séu notuð þau mælitæki sem þó eru til í landinu (rétt eins og Ómar Ragnars hefur gert). Þegar vellinum var lokað á sunnudagsmorgun mældist nær engin aska (11 míkrógrömm þegar leyfileg mörk eru 2000 mg!!!).

Svo er auðvitað nokkuð sérstakt að flugyfirvöld hafa síðan gjörbreytt um stefnu og leyfa flug þegar miklu meiri aska var í lofti.

Hér eru greinilega geðþóttaákvarðanir á ferð en ekki vísindi - nokkuð sem mér finnst að vísindamenn eigi að gagnrýna, Trausti þar með talinn!

Ég held að hann sé sammála þessari gagnrýni en þori ekki að koma fram með hana. Veðurstofan er jú þekkt fyrir það að losa sig við fólk sem yfirmönnum hennar hugnast ekki.