Nóvemberúrkoma í Stykkishólmi frá 1856

Nóvember getur stundum orðið hálfgerður október. Úrkoma hér á landi er að meðaltali mest í október og á sumum tímabilum er ámóta hámark í febrúar. En nóvember leynir á sér. Mesta mánaðarúrkoma sem vitað er um hér á landi mældist í nóvember 2002. 971,5 mm. Það var á Kollaleiru í Reyðarfirði. Vel yfir ársúrkomumeðaltali í Reykjavík. Ársmeðaltalið á Kollaleiru er 1330 mm og meðalúrkoma í nóvember 1971 til 2000 er þar 156 mm. Mest sólarhringsúrkoma sem mælst hefur á landinu var í Neskaupstað 29. dag nóvember þetta sama ár, 2002, 196,9 mm.

Ársmeðaltalið í Neskaupstað er talsvert hærra en á Kollaleiru, 1842 mm. Úrkomusamasta veðurstöð landsins er á Kvískerjum í Öræfum (eða segir maður í Kvískerjum?), þar er meðalársúrkoman 3457 mm 1971 til 2000. Þrátt fyrir þennan mikla ársúrkomumun tókst Kollaleiru að ná heildarmeti fyrir einn mánuð. Þetta þýðir að veðurlag í nóvember 2002 hafi verið mjög óvenjulegt. Enda var það svo.

Tölfræðilega er úrkoman mun erfiðari viðfangs heldur en hitinn þegar meðaltöl eru reiknuð. Einn mjög kaldur dagur í lok hlýs mánaðar hnikar ekki meðalhita hans umtalsvert, getur e.t.v. tekið frá honum met ef svo vill verkast, en enginn vafi er þó á því að mánuðurinn hafi verið hlýr. Ef við hugsum okkur þurran mánuð, svo þurran að engin úrkoma mælist fyrr en við síðustu mælingu mánaðarins. En - þá falli 80 % meðalúrkomu mánaðarins fyrir eina mælingu. Mánuðurinn var þurr á mælikvarða úrkomutíðni, en ekkert sérstaklega þurr ef litið er á heildarúrkomu hans.

Þetta þýðir að úrkomumeðaltöl eru erfið. Besta dæmið sem ég man eftir í fljótu bragði um þetta er að vísu erlent og ég man tölurnar ekki nákvæmlega, en samt nokkurn veginn þetta: Í ritinu World Weather Records má finna töflur um mánaðarúrkomu víða um heim i 10 ára skömmtum ásamt meðaltölum þeirra.

Í Ryhad í Sádí-Arabíu má þar sjá að meðalúrkoma í nóvember 1971 til 1980 er um 25 mm. Svo lítur maður á sjálf mánaðagildin og þar kemur fram að yfirleitt er nærri engin úrkoma í nóvember, en í einum ákveðnum mánuði var hún yfir 200 mm. Einnig er tafla um úrkomudagafjölda, þeir eru sömuleiðis örfáir, líka í úrkomunóvembernum mikla. Í ljós kemur að nær öll úrkoma í nóvember á 10 ára tímabili féll á á örfáum dögum. Er eitthvað vit í meðaltalinu?

En komum nú að fyrirsögn þessa pistils, úrkomunni í Stykkishólmi 1856 (ekki 1857 eins og glaptist í titil myndarinnar). Við sjáum talsverðar sveiflur í úrkomu nóvembermánaðar, tvö myndarleg úrkomuskeið, annað í kringum aldamótin 1900 og síðan í kringum 1930. Við sjáum ofboðslega mikla úrkomu í tveimur mánuðum, 1958 og 1993. Já, báðir þessir mánuðir hafa mikil áhrif á meðaltalsreikninga. Mjög mikil á 10 ára meðaltöl - eins og í Sádí-Arabíu, en líka á 30 ára meðaltöl. Höfum þetta í huga þegar við sjáum úrkomumeðaltöl.