September, haustið og tvímánuður

Sem kunnugt er september talinn með sumrinu í árstíðauppgjöri Veðurstofunnar. Af hverju það stafar er ekki gott að segja. Víst er að á upphafsárum Veðurstofunnar var ekkert sérlega hlýtt í september, meðalhiti í Reykjavík 6,8 stig (1920 til 1929). Meðalhitinn í ágúst á þessum árum var svosem ekkert sérstakur heldur, 10,0 stig. Milli mánaðanna kólnaði því um 3,2 stig að meðallagi.

Ég hef ekki séð nein plögg sem gefa til kynna nákvæmlega hvenær ákvörðun um árstíðir var tekin, en það var búið að því þegar ársyfirlit Veðráttunnar fyrir 1925 kom út. Þá var líka ljóst að Veðurstofan taldi veturinn ná yfir tímann desember til mars. Það geta væntanlega flestir sætt sig við. Fyrst veturinn var 4 mánuðir, varð þá ekki líka að telja sumarið jafnlangt. Vor og haust urðu því tveir mánuðir hvort um sig.

Ákvörðunin um september fékk góða staðfestingu næstu 10 árin, frá og með 1930. Meðalhitinn í Reykjavík í september var allt í einu kominn upp í 9,1 stig og ágúst í 11,0 stig. Þá kólnaði aðeins um 1,9 stig milli mánaðanna. Síðan höfum við margan september sopið. Á tímabili töldum við hann tvímælalaust heyra til haustsins, t.d. 1974 til 1983, þá var hann aftur kominn niður í 6,8 stigin.

Meðaltal 20. aldarinnar allrar var 7,8 stig, og síðustu 10 árin er hann 8,7 stig og hækkar vonandi við það að september 2010 bætist við og telst þá væntanlega til sumarsins.

Hvort er hann svo í raun og veru, haust eða sumar? Tvímánuður hefst eftir gamla íslenska misseristímatalinu á þriðjudegi í 18. viku sumars og lýkur á miðvikudegi síðast í 22. viku sumars. Að venjulegu almanaki eru þessir dagar í kringum 26. ágúst og 25. september. Mér þykir harla ólíklegt að nafnið vísi til þess tvíeðlis mánaðarins sem hér er til umræðu (sumar eða haust?). En þetta torræða nafn er einna minnst notað af gömlu mánaðanöfnunum öllum en fær með þessum vangaveltum mína alþýðuskýringu sem á vel við.

Kannski hafa forfeður okkar vitað að haustið gæti stundum byrjað 24. ágúst en stundum gæti það dregist til 23. september, þá væri haustið hins vegar nær örugglega komið.

Athugasemdir

[Hjörleifur Guttormsson, 11.9.2010 kl. 10:22]

Mér líst prýðilega á þessa alþýðuskýringu Trausta. Var einmitt að velta fyrir mér því sama um tvímánuð fyrir fáum dögum.

Í Sögu daganna eftir Árna Björnsson má á bls. 599 lesa vangaveltur um einmánuð og tvímánuð. Hann telur nafnið einmánuður "sprottið af því að að mánuðurinn er einn eftir af vetrarmánuðunum, á sama hátt og tvímánuður er annar síðasti mánuður sumars." Segir Árni stundum talað um "tvímánað sumars" í fornum ritum.