Vetur eða vor framundan?

Við skulum til gamans líta á klasaspá evrópureiknimiðstöðvarinnar fyrir næstu viku (mánudaginn 17. apríl til sunnudags 23. apríl). Í klasanum er 51 spáruna og kortið sýnir meðaltal þeirra.

Jafnhæðarlínur 500 hPa-flagarins eru heildregnar. Jafnþykktarlínur eru strikaðar (sjást illa nema myndin sé stækkuð) og þykktarvik eru sýnd í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs, því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Vik hennar frá meðallagi sýna því hitavik. Það er mikil sunnanátt suðvestur í hafi og hita þar spáð meir en 5 stigum ofan meðallags í næstu viku. 

Mjög kalt er hins vegar bæði í austri og vestri. Ísland er svona mitt á milli - kannski hlýtt suma dagana, en kalt aðra. 

Þetta er almennt fremur óþægileg (sumir myndu segja spennandi) staða. Óþægindin felast í því að hún hótar leiðinlegum vorhretum. Spenningurinn felst í því hvort þau raungerast - það er ekki alveg víst. 

Nýjasta tíu daga spá reiknimiðstöðvarinnar sýnist vera í hretagír - en sú bandaríska síður (en er aftur á móti með leiðinlegri sunnan- og suðvestanáttir). En þetta breytist frá einu rennsli til annars (eins og venjulega). 

Í leit að vorinu 6

Þá er það vindurinn. Hann boðar líka vor, vindhraði minnkar og hann verður lausari í rásinni. Sömuleiðis verða breytingar á vindáttatíðni - en mjög erfitt er að ná tökum á þeim þannig að vel sé. 

Við skulum byrja langt uppi í heiðhvolfinu, í meir en 20 km hæð yfir jörð. Þar finnum við 30 hPa-flötinn. Alloft hefur verið á hann minnst áður hér á hungurdiskum og hegðan vinds þar. Þegar kemur upp fyrir um 20 km hæð skiptir alveg um átt á sumrin - vindur snýst úr vestri í austur. Þar neðan við helst vestanáttin allt árið - en úr henni dregur þó mjög á sumrin eins og við munum vonandi fá að sjá í næstu pistlum. Neðst í veðrahvolfinu hagar þó þannig til hér við land að austanátt er í hámarki að vetri, en lágmarki að sumarlagi. 

En lítum á vestanáttina í 30 hPa. Til þess notum við háloftaathuganir frá Keflavíkurflugvelli á árunum 1973 til 2016.

Lárétti ásinn sýnir allt árið - og hálfu ári betur (til að veturinn sjáist saman í heild). Lóðrétti ásinn sýnir vestanþátt vindsins (ekki vindhraða). Sé vindur beint af suðri eða norðri er vestanþátturinn enginn, sé vindur af austri er vestanþátturinn neikvæður. 

Skiptin milli vestan- og austanáttar á vorin verða í kringum sumardaginn fyrsta. Ekki alveg nákvæmlega á sama tíma frá ári til árs, en samt er furðumikil festa í þessum skiptum. Sumarið í heiðhvolfinu hefst sum sé á sumardaginn fyrsta. Það er varla tilviljun að þær breytingar sem við höfum í fyrri pistlum séð að verða nærri þessum degi eigi sér stað þegar umskiptin verða í heiðhvolfinu. 

En við sjáum líka á myndinni að sumri lýkur í heiðhvolfinu seint í ágúst - við skulum bara segja að það sé á höfuðdaginn (þann 29.), en þeir sem lengi hafa fylgst með veðri og hafa tilfinningu fyrir því gætu líka verið veikir fyrir þeim 24. Ritstjórinn minnir af þessu tilefni á fornan pistil hungurdiska sem bar nafnið: September, haustið og tvímánuður. Þar má m.a. finna alþýðuskýringu hans á tvímánaðarnafninu dularfulla. 

En vorið er snemma á ferð í heiðhvolfinu - það er byrjað fyrir jafndægur á vori þegar vestanáttin er þar í „frjálsu falli“. Ef við leitum að jafnsterkri vestanátt að hausti og er við jafndægur á vori kemur í ljós að þar hittum við fyrsta vetrardag fyrir.

Vetur hefst í heiðhvolfi á fyrsta vetrardag (eða aðeins síðar) stendur nær til jafndægra að vori, vorið er stutt, sumar hefst á sumardaginn fyrsta. Það stendur til upphafs tvímánaðar og varir í tvo mánuði til fyrsta vetrardags. Í kringum mánaðamótin nóvember/desember fær vestanáttin í heiðhvolfinu aukaafl - skammdegisröstin nær sér á strik. Á skammdegisröstina var minnst í pistli hungurdiska 5. nóvember 2015. Á sama tíma sýna meðaltöl skyndilegt fall í sjávarmálsþrýstingi hér á landi - kannski er þetta tengt líka?

 

Nýliðinn vetur var nokkuð óvenjulegur í heiðhvolfi norðurhvels - og þegar þetta er skrifað (14. apríl) er norðaustanátt í 30 hPa yfir Íslandi. Sumar er að ganga í garð þar uppi.