Erfitt mál (- þetta með úrkomubreytingar)

Þó sæmilegt samkomulag sé um að veðurfar fari hlýnandi hér á landi (alla vega þegar til lengdar lætur) virðist vera talsvert erfiðara að ráða í breytingar á úrkomufari. Eitt af því sem gerir málið snúið er að erfiðara er að mæla úrkomu heldur en hita - mælingar hennar eru enn háðari mælum og mæliaðstæðum heldur en hitamælingarnar. 

Myndin sýnir þrjá úrkomuvísa sem ná til landsins alls, búið er að reikna 10-árakeðjur. Blái ferillinn er einfaldastur að gerð. Hann sýnir meðalúrkomu (flestra) veðurstöðva landsins. Við lesum hana af lóðrétta ásnum til vinstri. Meðalúrkoman er reiknanleg aftur á þriðja áratuginn miðjan, en er samt nokkurri óvissu undirorpin framan af. Lágmarkið snemma á 7. áratugnum virðist þó vera raunverulegt og sömuleiðis að úrkoma hafi aukist síðan. Aukningin er töluverð - meiri en 10 prósent alla vega. Leitni er þó í hámarki sé viðmið hafið um 1960 - sem er óeðlilegt - úrkoma var meiri áður. 

Rauði ferillinn nær til sama tímabils og sýnir hann hlutfall þeirra daga þegar úrkoma hefur mælst 0,5 mm eða meiri á öllum veðurstöðvum landsins. Einingin er þúsundustuhlutar og við notum líka kvarðann til vinstri til að lesa hann. - Með því að breyta kvarðanum gætum við magnað hreyfingu ferilsins - en við sjáum þó að toppar hans og dældir fylgja toppum og dældum bláa ferilsins að mestu. Ferillinn sýnir líka aukningu úrkomu, síðari hluti ferilsins er hærri í myndinni en sá fyrri - það munar um 30 þúsundustuhlutum (3 prósentum) hvað dagar með meira en 0,5 mm úrkomu eru fleiri nú heldur en 1930 (sé eitthvað að marka myndina) - það hljómar ekki mikið - en eru samt 9 dagar á ári. 

Græni ferillinn teygir sig allt aftur til 19. aldar. Hann er þannig fenginn að reiknað er hlutfall úrkomu hvers mánaðar hverrar veðurstöðvar af meðalúrkomu áranna 1971 til 2000. Ársmeðaltal útkomunnar síðan reiknað fyrir allar stöðvar á hverjum tíma og 10-árkeðja loks fundin. Hér er lesið af hægri kvarða - úrkoma virðist hafa aukist um 10 til 20 prósent á tímabilinu. 

Kannski við trúum því að eitthvað sé til í því að úrkoma hafi aukist. En satt best að segja virðist ekki mikið samband að finna við hitann - jú, hiti hefur hækkað, en hinar stóru hitasveiflur þessa tímabils virðast ekki skila sér vel í úrkomunni. Það er auðvitað hugsanlegt að úrkoma hér á landi sé meira háð hita á upprunasvæðum hennar heldur en þar sem hún fellur. - En sé svo á það eingöngu við langtímabreytingar - en ekki það sem gerist frá ári til árs. 

En lítum nú nánar á ársúrkomu í Reykjavík og tengsl hennar við fáeina aðra veðurþætti.

Hér má sá „samband“ hita og ársúrkomu á árabilinu 1974 til 2016 (þann tíma sem mælt hefur verið í reit Veðurstofunnar). Ekkert bendir til þess að ársúrkoma sé háð árshita. Að reikna aðfallslínu er hálfgerður brandari - en sé það gert sýnist úrkoma vaxa um 5 til 6 prósent á hverja gráðu hækkandi hita. - Ekki svo fráleit tala út af fyrir sig - ef hún byggði á einhverju viti.

Hér er sama mynd - nema hvað hér eru öll ár úrkomumælinga í Reykjavík allt frá upphafi þeirra. Ekkert skárri reikningsleg niðurstaða - en nefnir heldur lægri tölu sem breytingu með hita. 

Hér má sjá samband ársúrkomu í Reykjavík og ársmeðalloftþrýstings. Þó talsvert vanti upp á að um gott samband sé að ræða er það samt snöggtum skárra en sambandið við hitann. Það hljómar heldur ekkert illa að segja að því meiri sem lægðagangur er því meiri sé úrkoman. Samkvæmt þessu minnkar úrkoma um 30 mm á ári hækki þrýstingur um 1 hPa. 

Þetta er allt tímabilið - svipuð niðurstaða - ekki sérlega góð en samt. 

Við leitum nú upp í háloftin. Athugum hvort meta má ársúrkomu út frá stöðunni þar. Vindáttir kunna að ráða nokkru - sem og hæð háloftaflata (kemur í stað sjávarmálsþrýstings). Við notum tímann frá 1921 (kannski aðeins of langt - áreiðanleg háloftagögn ná aðeins aftur til 1949 - það sem eldra er er byggt á endurgreiningu). 

Hér hefur punktadreifin kringum aðfallslínuna þést umtalsvert. Lárétti ásinn sýnir ágiskaða úrkomu, en sá lóðrétti hina mældu. Fylgnistuðullinn er hér kominn upp í 0,58 og er orðinn vel marktækur. Styrkur sunnanáttar ræður mestu um úrkomu í Reykjavík - því meiri sem sunnanáttin er því meiri er úrkoman. Áhrif vestanáttarinnar eru einnig nokkur - því meiri sem hún er því meiri er úrkoman. En hæð 500 hPa-flatarins hefur einnig áhrif - því meiri sem hún er því minni er úrkoman. Hæð 500 hPa-flatarins segir nokkuð um uppruna loftsins - því hærri sem hún er því líklegra er að loftið eigi sér suðrænan uppruna - en loft langt að sunnan er gjarnan í hæðarhringrás og því fylgir niðurstreymi sem bælir úrkomumyndun. 

Hér er komin ástæða þess að samband er ekki gott á milli hita og úrkomu í Reykjavík - úrkoman kemur í stríðri sunnanátt - en hlýindi fylgja líka háum 500 hPa-fleti - þau hlýindi eru oft þurr í Reykjavík. 

Það vekur athygli á myndinni hér að ofan að nokkur ár skera sig úr - úrkoma var þá talsvert meiri heldur en reikningar ætla. Meðal þessara ára eru t.d. 2007 og 2012. Sum veðurnörd muna e.t.v. að einmitt þessi ár komu fáeinir sérlega blautir dagar í Reykjavík - dagar sem einir og sér hækkuðu ársúrkomuna umtalsvert (og spilltu þar með stöðu áranna á myndinni). Ritstjórann rámar í að svipað hafi líka gerst 1931, en hefur ekki athugað 1921 og 1925. Einstakir úrkomuatburðir geta þannig breytt miklu - eru mun þyngri á metum en breytingar hringrásarþátta og hita - jafnvel þótt um öfgar sé að ræða hafa þær lítil áhrif á ársmeðaltöl. 

Við skulum að lokum líta á mynd sem sýnir reikningsleifina - muninn á reiknaðri og mældri úrkomu frá ári til árs. 

Lárétti ásinn sýnir ár tímabilsins (1921 til 2016), en sá lóðrétti mun á reiknaðri úrkomu og mældri. Því meiri sem leifin er því meiri er mæld úrkoma heldur en sú reiknaða. Sé leifin neikvæð ofmeta reikningarnir úrkomuna. 

Tvennt vekur athygli á myndinni umfram annað. Í fyrsta lagi er úrkoma meiri en sú reiknaða nær öll árin á þriðja áratugnum. - Það getur bent til þess að endurgreiningin sé röng á einhvern hátt - nú eða þá það að úrkomumælingar í Reykjavík skeri sig einhvern veginn úr á þessum árum. - Reyndar er það svo að þær gera það. Mælt var við Skólavörðustíg - inn á milli húsa og áhrif vinda á mælingarnar minni en síðar var. 

Hitt atriðið er almenn aukning leifarinnar á þessari öld - eru hlýindin ástæða hennar (fylgir rakara loft sunnanáttinni) - eða eru þetta vindáhrif (skilar úrkoman sér betur í mælana vegna minni vindhraða)? 

Hér hefur aðeins verið stiklað á stóru og vísindin að baki harla léttvæg. Auðvitað er ástæða til mun ítarlegri greininga. 

Niðurstöður eru þær helstar að úrkoma á Íslandi virðist hafa aukist nokkuð frá því að byrjað var að mæla. Úrkoma er þó ekki beint háð hita hér á landi (gæti verið háð hita á suðlægari breiddarstigum) en ræðst frá ári til árs mjög af stöðu meginveðurkerfa í vestanvindabeltinu. Verði breytingar á legu þeirra eða afli hefur það afleiðingar á bæði úrkomu og hita hér á landi - meiri afleiðingar en hlýnun á heimsvísu ein og sér.