Lofthiti, sjávarhiti

Hér við land er sjávarhiti að meðaltali hærri en lofthiti mestallt árið. Að sjálfsögðu bregður mjög út af einstaka daga og um skamma hríð yfir hásumarið er sjórinn við landið víðast hvar kaldari en loftið yfir honum og talsvert kaldari heldur en síðdegishiti inni í sveitum. Þetta kaldsjávartímabil er þó mislangt eftir landshlutum auk þess sem breytileiki er nokkur frá ári til árs.

Í síðustu pistlum var lítillega fjallað um langtímabreytingar sjávarhita hér við land. Nú skulum við kanna hvernig sjávarhiti og lofthiti hafa fylgst að við Norðurland síðan um 1880.

Fyrst er mynd sem sýnir ársmeðalhita í Grímsey aftur til 1874. 

Eins og venjulega sýnir lárétti ásinn árin, en sá lóðrétti hitann. Nærri 6 stiga munur er á meðalhita kaldasta og hlýjasta ársins og sé leitni reiknuð kemur í ljós að ársmeðalhiti í Grímsey virðist hafa hækkað um nærri 2 stig á tímabilinu. 

Breytileikinn á 19. öld er eftirtektarverður og sömuleiðis virðist greinilegt að breytileiki frá ári til árs er mun meiri á köldum heldur en hlýjum skeiðum. 

Eins og fram kom í fyrri pistli hefur sjávarhitinn ekki hækkað alveg jafnmikið. Síðari myndin sýnir mismun sjávarhita fyrir Norðurlandi og ársmeðalhita í Grímsey. 

Það er eftirtektarvert að munur á sjávar- og lofthita hefur farið minnkandi - hefur að jafnaði minnkað í kringum 0,5 stig. Ársmeðaltal sjávarhitans er alltaf hærra en lofthitans - hið ofurhlýja ár 2014 munaði þó ekki nema 0,3 stigum. 

Af þessu virðist mega ráða að sjórinn mildar mjög veðurfar hér á landi - og ekki síst á kuldaskeiðum. Trúlega hefur það alltaf verið þannig. En við getum líka farið að velta okkur upp úr fleiru. - Kuldi á sér fleiri en eina ástæðu. Við gætum gróflega talað um þrjár tegundir - ekki þó alveg ótengdar - (i) almenna kulda, (ii) norðanáttarkulda, og (iii) hafískulda. Fjallað hefur verið um kuldategundir þessar áður á hungurdiskum - og við teygjum ekki lopann frekar í þessum pistli.

Svo er það framtíðin? Ekkert vitum við um hana frekar en venjulega, en yrði það ekki að teljast töluverð veðurfarsbreyting ef sjórinn færi að halda hitanum á Íslandi niðri á ársgrundvelli (eins og við borð lá í Grímsey 2014)? Hvers konar veðurlag yrði það eiginlega? 

Sjávarhiti við Suðvesturland (í gegnum tíðina)

Upplýsingar um sjávarhita við Suðvesturland eru enn götóttari en fyrir norðan. Þó er til allgóð röð frá Vestmannaeyjum og nær hún yfir tímabilið 1878 til 1964. Aftur var mælt í Vestmannaeyjum frá 1998 - að minnsta kosti til 2010 - en ritstjóri hungurdiska hefur ekki séð nýrri tölur þaðan. Einnig var alllengi mælt í Grindavík og mætti e.t.v. með splæsingum ná saman eins konar suðurlandsröð svipað og þeirri norðlensku. 

Bláir ferlar sýna mælingar í Vestmannaeyjum, en grænir mælingar úr Grindavík. Atburðir falla nokkuð vel saman. Nokkru kaldara er lengst af í Grindavík - þar gætir landáhrifa meira heldur en í Vestmannaeyjum. Engar mælingar voru í Vestmannaeyjum á kuldaskeiðinu á síðari hluta 20. aldar, en Grindavíkurmælingarnar sýna vel hina míklu hlýnun sem átti sér stað um aldamótin síðustu - rétt eins og fyrir norðan. Hér vantar meðaltöl fyrir 2011 til 2015 - spurning hvað þá hefur gerst?

Á kalda tímanum fyrir 1920 eru sveiflur frá ári til árs ekki mjög miklar í Vestmannaeyjum - miklu, miklu minni heldur en fyrir norðan (sjá pistil gærdagsins) - en það vekur samt athygli að sveifla 10-ára meðaltala kaldra og hlýrra skeiða er samt ámóta mikil á báðum hafsvæðum, nærri 1,5 stig. 

Fjögur ár, 1885 til 1888 (og reyndar 1892 líka), skera sig mjög úr fyrir kulda sakir í sjó við Vestmannaeyjar. Þetta virðast vera ár hámarksútbreiðslu kaldsjávar við Ísland. Í júní 1888 fylti ís höfnina í Vestmannaeyjum. 

Myndin hér að neðan hafur reyndar sést á hungurdiskum áður - 

Sjávarhiti við Norðurland (í gegnum tíðina)

Það er ekkert sérlega auðvelt að mæla sjávarhita við strendur landsins á áreiðanlegan hátt. Það hefur samt verið reynt - en eyður eru margar og óþægilegar í gagnaröðunum. Einna skást langra raða er talin gagnaröð sem fyrir 10 árum var soðin saman úr mælingum á norðlenskum veðurstöðvum og var fjallað um í grein í tímaritinu Journal of Climate (sjá tilvísun neðst í pistlinum). Fleira má lesa um sjávarhitamælingar gerðar við ströndina hér á landi í ritgerð ritstjóra hungurdiska frá árinu 2003. Sú er aðgengileg á vef Veðurstofunnar - og var gerð hennar ritstjóranum umtalsverð heilsubót. 

En mælingar hafa haldið áfram í Grímsey og við skulum nú líta á nýja mynd sem byggir á gögnum fengnum úr greininni áðurnefndu - og nýrri mælingum.

Lárétti ásinn sýnir tímabil mælinganna - síðasta árið er 2015. Lóðrétti ásinn sýnir ársmeðalsjávarhita (þrep) ásamt 10- og 30-ára keðjum. Við könnumst við flesta meginviðburði - tíminn fyrir 1920 er gríðarlega breytilegur - að nokkru má ráða hafísmagn á hitanum. 

Hlýindin á árunum 1925 til 1964 er kannski tvískipt. Mestu hlýindin eru á árunum frá 1927 til 1941, en síðan slaknar aðeins á. Hlýtt er þó fram til 1964, en þá kólnaði mjög snögglega. Kuldinn varð þó aldrei eins mikill og mest varð á kalda tímanum fyrir 1920. 

Árið 1995 var síðasta kalda árið í sjónum og eftir það fór hlýnandi, hlýjast varð 2003 og 2004. Ekkert lát er að sjá á hlýindunum - en þó er varla hægt að reikna með að þau haldist endalaust. Gríðarlegur hávaði er nú á norðurslóðum, það gnístir í íshafinu og illmögulegt að segja fyrir um hvaða skilaboð munu berast þaðan á næstu árum. 

Hlýindin sem fyrtu 4 ár mælinganna sýna (1875 til 1878, lengst til vinstri á myndinni) vekja auðvitað nokkra athygli - síðan er eyða - sjávarhitamælirinn brotnaði og langan tíma tók að fá nýjan frá Danmörku. Kalt var í sjó við Austurland þessi ár og freistandi að telja gamla mælinn í Grímsey einfaldlega vitlausan. En að henda mælingum bara af því að þær falla ekki inn í eitthvað sem búið er að ákveða er varla gott. 

Við lítum e.t.v. á fleiri sjávarhitalínurit síðar.

Greinin sem vísað er í:

Hanna, E., Jónsson T., Ólafsson, J. and Valdimarsson (2006): H. Icelandic coastal sea-surface temperature records constructed: putting the pulse on air-sea-climate interactions in the northern North Atlantic. Part I: Comparison with HadISST1 open ocean surface temperatures and preliminary analysis of long-term patterns and anomalies of SSTs around Iceland , J. Climate 19, pp. 5652–5666