Hringrás í júlí - (og veðurfarsbreytingar?)

„Spár“ um breytingar á veðurfari af völdum vaxandi gróðurhúsaáhrifa eru á margan hátt varasamar viðfangs - margt í þeim sem getur farið úrskeiðis. Þess vegna hafa menn fremur kosið að tala um framtíðarsviðsmyndir - bæði þá um losun gróðurhúsalofttegunda og annarra efna sem kunna að hafa áhrif á geislunareiginleika lofthjúpsins - sem og veðurfarslegar afleiðingar hverrar losunarsviðsmyndar. Við erum því - oft í einum graut - að tala um, losunarsviðsmyndir (losunarróf) og líklegt veðurlagsróf hverrar sviðsmyndar. 

Fjölmargar losunarsviðsmyndir hafa komið við sögu - miklu fleiri en svo að veðurfarsróf verði reiknuð að viti fyrir þær allar. Í reynd hefur verið valið úr og má lesa um það val í skýrslum milliríkjanefndar sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC). Til eru enn öfgafyllri sviðsmyndir en þar er minnst á. 

Í þessum sviðsmyndasjó og afleiðingarófi er í sjálfu sér enginn jaðar hugsanlegra framtíðarbreytinga - en þar er þó að finna umræður um 6 stiga hlýnun - bæði 6 stiga almenna hlýnun um mestallan heim, sem og 6 stiga hlýnun á norðurslóðum - en um tvö stig annars staðar. Hvort tveggja telst ekki ólíklegt - haldi losun áfram svipað og verið hefur. 

Við skulum hér líta á almennt ástand í neðri hluta veðrahvolfs í júlímánuði. Til að ræða það þurfum við að líta náið á myndina hér að neðan. Hún sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins og 500/1000 hPa þykkt yfir norðurhveli í mánuðinum á árunum 1981 til 2010.

Grunngerð myndarinnar er sú sama og lesendur hungurdiska hafa oft séð - nema hvað jafnhæðarlínur eru dregnar á hverja 3 dekametra í stað 6 sem venjulegast er, eru sum sé tvöfalt þéttari. Þykktin er sýnd í hefðbundnum litum (skipt um lit á 6 dam bili) en auk þess eru jafnþykktarlínur dregnar - líka á 3 hPa bili. - Myndin skýrist nokkuð sé hún stækkuð. 

Mörkin á milli grænu og gulu litanna er að vanda við 546 dekametra, sú er meðalþykkt á Íslandi í júlí. Við megum taka eftir því að hér fylkir Ísland sér að nokkru leyti með heimskautaslóðum - víðast hvar er hlýrra í júlí á sama breiddarstigi heldur en hér - mjög ólíkt vetrarstöðunni. - Að sumu leyti er þetta heldur dapurlegt. 

En gerum nú nánari athugun - hér að neðan er sama kortið aftur - en bætt hefur verið við texta sem við skulum lesa saman. 

Yfir norðurskautinu er meðalhæðin 5430 metrar, meðalþykkt er 5360 metrar. Þykktartalan ein og sér gefur til kynna að meðalhiti júlímánaðar við skautið sé 6 stig. Það er auðvitað ekki rétt, meðalhitinn er nærri núlli. Öflug hitahvörf sitja yfir Norðuríshafinu - ekki veit ritstjórinn hversu hátt þau ná að meðaltali - en ísinn kælir loftið sem liggur neðst um 5 til 6 stig. - Íshafið er svo stórt umfangs að blöndun að ofan skiptir ekki mjög miklu máli á þessum árstíma - .

Suður til Íslands vex meðalþykktin úr 5360 metrum upp í 5460 - það munar 5 stigum. Júlíhiti hér á landi „ætti“ að vera um 11 stig. Hann er ekki fjarri því inni í sveitum, en lægri við sjóinn þar sem einhver kæling á sér stað. 

Ísland er um 25 breiddarstig frá norðurskautinu - við skulum fara jafnlangan veg til suðurs, til Asóreyja sem eru nærri 40. breiddarstigi. Þar er meðalþykkt júlímánaðar komin upp í 5660 metra - einfalda þykktarsambandið reiknar meðalhita 21 stig. Á eyjunum er það ekki fjarri raunverulegum meðalhita í júlí. 

Lítum líka á flatarhæðina. Hún er sem fyrr segir 5430 metrar yfir norðurskautinu, er 5540 metrar yfir Íslandi og 5870 metrar yfir Asóreyjum. Um 110 metra munur er því á Íslandi og norðurskauti, en 330 metra munur er frá Íslandi suður til Asórseyja. Háloftavestanáttin er miklu stríðari sunnan Íslands heldur en norðan. - Jafnhæðarlínurnar eru mun þéttari. Belti með tiltölulega þéttum jafnhæðarlínum liggur reyndar í kringum norðurhvel allt á um 40 til 50 gráðum norðurbreiddar. 

Þykktar- og hæðarmunur norðan Íslands er nánast hinn sami (munar aðeins 10 m), en hæðarmunurinn er um 130 metrum meiri en þykktarmunurinn suður til Asóreyja. - Norðan Íslands er meðalþrýstisviðið mjög flatt í júlí, en um 16 hPa munar á meðalþrýstingi á Íslandi og Asóreyjum. 

Það er alsiða að framtíðarsviðsmyndir sýni hitabreytingar - og svo er að skilja að átt sé við hitabreytingar í 2 m hæð. En öll veðurlíkön - bæði stór og smá eiga við allskonar illkynjaðan vanda að etja í hitaspám fyrir þá hæð. Spár um þykkt eða annan háloftahita ættu að ganga mun betur. - En samt eru slíkar spár nær aldrei sýndar í ritgerðum um framtíðarsviðsmyndir. 

Um leið og farið er að leggja yfirborðshlýnunarmynstur undir myndir eins og þá hér að ofan fara að birtast óþægilegar spurningar. Er verið að sýna röskun á sambandi þykktar og hita á einstökum stöðum (en það er mjög misjafnt í reynd)? Eða getum við gengið út frá því að fullt samræmi verði á milli hita- og þykktarbreytinga í framtíðinni? 

Hvað eiga menn við með 6 stiga hitahækkun á norðurslóðum en 2 stigum annars staðar (talin heldur hófleg sviðsmynd)? Er átt við að hitahvörfunum sé svipt af norðurskautinu? Er átt við að hiti í neðri hluta veðrahvolfs (sem þykktin mælir) hækki um 6 stig? - Eða kannski einhverja samsuðu?

Það skiptir máli fyrir alla hringrás á norðurhveli hvor valkostanna á við - (valkostir eru líka fleiri). Sex stiga hitahækkun á Íslandi er nánast ómöguleg að sumarlagi nema meðalþykktin aukist til samræmis, þá um 120 metra. 

Fari þykktarbreytingar að verða mjög ójafnar raskast bylgjumynstrið um leið - og vestanvindabeltið breytir um svip - jafnvel mjög mikið. 

Ekki er talið útilokað að vestanvindabeltið hafi nánast horfið stuttan tíma að sumarlagi á allra hlýjustu jarðsöguskeiðum fortíðarinnar - .